Rtęć to metal ciężki, który wykazuje toksyczny wpływ na środowisko i organizmy żywe. Gromadzi się w łańcuchu pokarmowym i powoduje zaburzenia neurologiczne, uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, oddziaływając na pamięć, zdolność do koncentracji nie tylko. Szczególnie negatywny wpływ wywiera na rozwój mózgu małego dziecka, a także na rozwój w życiu płodowym. Szkodliwe działanie rtęci na organizmy żywe nie ogranicza się jednak do ludzi. Dotyczy również zwierząt, roślin i zbiorników wodnych – możemy zatem mówić o globalnym zagrożeniu dla środowiska.
Rtęć jest kojarzona przede wszystkim z termometrami starego typu. Większość z nas zdaje sobie sprawę z tego, jest ona toksyczna. Jest wycofywana z produktów w całej Europie. Mimo to nadal jest obecna w dużych ilościach w powietrzu, wodzie oraz glebie.
Rtęć może powodować problemy rozwojowe zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, jednak szczególnie groźna jest dla rozwoju noworodków, a także płodu. Może powodować uszkodzenia układu nerwowego prowadzące do trudności rozwojowych, w tym rozwoju mowy, trudności z zapamiętywaniem czy dezorientacji, a także między innymi zmiany zwyrodnieniowe mięśnia sercowego.
Zanieczyszczenie rtęcią ekosystemów wodnych
Ryby, zwłaszcza te, które żyją na szczycie łańcucha pokarmowego, są narażone na akumulację wysokiego poziomu rtęci. W oceanach stężenie rtęci jest obecnie o około 200% wyższe od poziomu naturalnego. Rtęć dostaje się do środowiska wodnego poprzez odpady przemysłowe i inne źródła. To właśnie spożycie owoców morza stanowi jedno z głównych źródeł narażenia ludzi na działanie rtęci. Szczególnie zagrożone są gatunki ryb drapieżnych jak tuńczyk, makrela królewska czy miecznik, które akumulują większe ilości rtęci niż organizmy żyjące na niższym poziomie łańcucha pokarmowego. By uchronić się przed przyswajaniem rtęci, warto ograniczać spożycie owoców morza, w tym w szczególności gatunków ryb drapieżnych. Wskazówki dotyczą w szczególności spożycia ryb przez kobiety w ciąży i małe dzieci.
Rtęć w świetlówkach
Żarówki fluorescencyjne są tańsze w produkcji i użytkowaniu niż źródła światła LED. Zawierają jednak rtęć w niewielkich ilościach, służącą do emisji światła. Podczas użytkowania świetlówek nie wydziela się rtęć, dlatego jest ono bezpieczne dla zdrowia i środowiska. Należy jednak pamiętać o prawidłowej, bezpiecznej utylizacji tego rodzaju źródeł światła tak jak w przypadku innych elektrośmieci, czyli poprzez oddanie do specjalnego punktu zbiórki lub umieszczenie w specjalnym pojemniku na tego typu odpady.
Jakie działania są podejmowane dla ograniczenia problemu rtęci na świecie?
Jednym z największych źródeł zanieczyszczenia rtęcią w Europie i na świecie jest spalanie paliw stałych: węgla kamiennego, brunatnego, torfu oraz drewna. Do emisji rtęci dochodzi w przemyśle produkcyjnym, podczas wytwarzania energii, w produkcji cementu, metali, ale również w warunkach domowych.
Na przełomie ostatnich dziesięcioleci podjęte zostały istotne działania legislacyjne ograniczające wykorzystanie rtęci i jej emisję. W październiku 2013 r. przyjęto pierwszą globalną umowę międzynarodową, Konwencję z Minamaty w sprawie rtęci, wprowadzającą zakaz otwierania nowych kopalni rtęci oraz nakaz likwidacji istniejących. Konwencja wprowadza także między innymi zakaz stosowania wielu powszechnie używanych produktów zawierających rtęć. Ma na celu zmniejszenie handlu rtęcią, promowanie właściwego jej składowania oraz usuwania. Została ona ratyfikowana przez 98 stron i weszła w życie w 2017 r.
